Hành trình đánh thức văn hoá Việt trong kiến trúc đương đại cùng KTS Trương Ngọc Sơn

KNNT – Trong dòng chảy văn hoá Việt, kiến trúc chưa từng chỉ là nơi chở che, mà là ký ức, là nếp sống, là tinh thần của cả một dân tộc. Giữa nhịp đô thị hoá dồn dập, câu hỏi đặt ra là: làm sao để không gian mới vẫn giữ được hơi thở cũ? Với KTS Trương Ngọc Sơn, Founder Son Art House, chìa khóa nằm ở việc biến văn hóa thành nguồn cảm hứng sáng tạo để mỗi công trình không chỉ đẹp, mà còn đóng vai trò như một sợi dây kết nối, ‘kích hoạt’ mạch nguồn văn hóa sẵn có trong mỗi người trẻ, biến những ký ức xưa cũ thành nền tảng để họ tự tin định vị bản sắc riêng giữa dòng chảy toàn cầu.

Văn hoá trở thành nguồn cảm hứng kiến trúc của thời đại

“Khi văn hoá trở thành nguồn cảm hứng, thiết kế không chỉ đơn thuần là nghệ thuật, mà còn là một cuộc phiêu lưu tinh thần”, KTS Trương Ngọc Sơn chia sẻ. Văn hoá Việt, trải mấy nghìn năm, vẫn bền bỉ như một dòng chảy ngầm trong huyết quản. Nó không chỉ bắt đầu từ nếp nhà ngói đỏ sau này, mà sâu xa hơn, nó khởi nguồn từ nhịp chày giã gạo trên mặt trống đồng Đông Sơn, từ dáng mái nhà hình thuyền cong vút như cánh chim Lạc bay giữa trời cao, hay triết lý “Trời tròn Đất vuông” thuở vua Hùng dựng nước. Thế nhưng, nhịp sống toàn cầu hoá dễ khiến những ký ức sơ khai ấy ngủ quên.

Kiến trúc, trong mắt anh Sơn, chính là cây cầu giữa ký ức và hiện tại. Một công trình chỉ thực sự có linh hồn khi mang được hơi thở vùng đất, nếp sống của con người, và chiều sâu văn hoá bản địa. Và khi người trẻ bước vào những không gian ấy: mới mẻ, tinh tế nhưng vẫn thấp thoáng bóng dáng truyền thống, họ bắt đầu tò mò. Mà một khi tò mò, họ sẽ tìm hiểu, và chỉ khi hiểu thì mới yêu, và từ đó văn hóa sẽ sống trong đương đại.

Đánh thức ký ức chứ không “bê nguyên” truyền thống

Theo KTS Trương Ngọc Sơn,vai trò của kiến trúc sư không phải là người “phục chế” quá khứ, mà là kẻ “đánh thức” những mã gen văn hóa đang ngủ yên. Chúng ta không thể khiên cưỡng đặt một mái đình – chùa – làng nghề vào công trình hiện đại.Bởi lẽ, cốt lõi của kiến trúc Việt không nằm ở hình thức biểu tượng, mà nằm ở minh triết ứng xử với Thiên nhiên và Con người.

Đó không chỉ là chuyện “bậu cửa cao” để chắn bụi, mà là cái cúi đầu khiêm cung cần thiết của người khách trước khi bước vào không gian riêng tư của gia chủ, một nét văn hóa trọng tình và ý nhị. Đó không chỉ là quy tắc “trước cau, sau chuối” hay “nhà hướng Nam”, mà là tư duy “nương vào tự nhiên mà sống”, đón gió lành, tránh gió độc, hòa hợp Âm Dương để tàng phong tụ khí. Hay như cái “hàng hiên” (khoảng đệm) sâu và rộng, không đơn thuần để che nắng mưa, mà là nơi chuyển tiếp mềm mại giữa “Động” và “Tĩnh”, là không gian mở lòng giao đãi với xóm giềng nhưng vẫn giữ được sự kín đáo, thâm trầm vốn có của người Á Đông.

Giữ gìn bản sắc, là chắt lọc lấy cái “thần” ấy để đặt vào bối cảnh mới. Đó là việc dùng ngôn ngữ bê tông, kính, thép để tái hiện lại cảm giác mát lạnh của nền đất nện xưa, hay tạo ra những khoảng giếng trời hun hút để con người hiện đại lại được kết nối với bầu trời theo triết lý Thiên – Địa – Nhân hợp nhất. Kiến trúc sư lúc này cần một “con mắt” thứ ba, con mắt của sự thấu cảm để nhìn ra được hồn cốt vùng đất, biến ngôi nhà thành nơi trú ẩn tâm linh vững chãi cho người Việt thời nay.

Truyền thống bước vào đời sống hiện đại

Văn hoá Việt gắn liền với tính cộng đồng, nhưng “cộng đồng” ấy không đồng nhất, mà biến thiên theo mạch đất, dòng nước của từng vùng. Ông cha ta có câu “Thủy thổ dưỡng nhân” đất nào người ấy. Vị trí địa lý và khí hậu không chỉ quy định phương thức canh tác mà còn hun đúc nên căn tính riêng biệt của con người, từ đó định hình lối sống và ngôn ngữ kiến trúc đặc trưng.

Người miền châu thổ Bắc Bộ sống nương vào đê điều nên tính cách chừng mực, kín đáo; kiến trúc vì thế mà thâm trầm, nhiều lớp lang, che chắn. Người miền Trung oằn mình trong gió Lào cát trắng nên tính cách can trường, quyết liệt; ngôi nhà vì thế cũng phải đặc, chắc, kiên cố để trụ vững trước thiên nhiên.

Với KTS Trương Ngọc Sơn, kiến trúc sư giỏi phải là người giải mã được cái “vùng năng lượng” đặc thù ấy. Anh không áp đặt một mẫu số chung, mà nương theo “khí chất” của vùng đất để sáng tạo:

• Về với Kinh Bắc, nơi con sông Cầu lơ thơ nước chảy, căn tính người dân hào hoa, tình tứ. Kiến trúc ở đây cần sự mềm mại, uyển chuyển, đưa chất liệu Quan họ, nón quai thao hay những đường cong mái ngói xô nghiêng vào không gian để gợi nhắc sự duyên dáng.
• Chạm vào đất Thăng Long, nơi hội tụ khí thiêng sông núi, căn tính là sự lịch duyệt và kiêu hãnh của kẻ sĩ “ngàn năm văn vật”. Công trình ở đây phải toát lên được cái thần thái “Rồng bay” vừa sang trọng, uy nghi, vừa thâm sâu như những ngõ nhỏ phố cổ.
• Dừng chân ở Thanh Hoá, vùng đất “địa linh nhân kiệt”, nơi núi đá dựng thành vách. Kiến trúc phải mang hơi thở của đá, của vòm cửa Thành Nhà Hồ, của sự khoáng đạt, mạnh mẽ như dòng sông Mã gầm thét, phản chiếu tính cách kiên cường của con người nơi đây.

Không gian truyền thống chỉ có thể đi tiếp khi nó đủ sức hấp dẫn người trẻ bước vào khám phá. Truyền thống sẽ không chết, nó chỉ đang chờ được “kể lại” bằng ngôn ngữ hiện đại, tinh tế và không sáo rỗng.

Một số dự án tiêu biểu của Son Art House

Hà Thành Mansion – Hành trình “lịch sử ngược” của một biệt thự Pháp: Một căn nhà Pháp trăm tuổi đã bị cải tạo đến mức đánh mất chính mình. Son Art House bắt đầu bằng việc trả lại từng đường phào, từng hoa văn gạch lát sàn. Nhưng lớp sâu nhất mà họ tìm thấy không phải là kiến trúc Pháp, mà là cốt cách Thăng Long vẫn âm thầm bám rễ. Câu chuyện được kể từ hiện đại ngược về thời Lý – Trần, rồi xa hơn đến thuở Hồng Hoang, một dòng chảy lịch sử được tái hiện trong lòng biệt thự.

Không gian tương tác Kẻ Chợ Legacy – “Một Hà Nội song song”: Nằm dưới lòng đất, dự án tái dựng lớp ký ức Hà Nội đã mất: toa tàu điện cũ, tường vôi rạn, tiếng rao đêm. Không gian trở thành “hầm ký ức”, nơi người ta bước xuống như bước ngược thời gian, chạm vào phần Hà Nội không còn thấy trên mặt đất.

Sensoulmate Bar – Một nét line kể nghìn năm Hà Nội: Từ một đường nét lấy cảm hứng trống đồng, Son Art House dẫn dắt câu chuyện đi qua các lớp văn hoá Đông Sơn – Thăng Long – Hà Nội đương đại. Không tái hiện biểu tượng quen thuộc, Sensoulmate chọn kể linh hồn Hà Nội bằng hình tượng rồng thời Lý cách điệu, hiện đại mà đầy chiều sâu.

Ngoài ra, Son Art House còn thực hiện nhiều dự án khác mang đậm phong cách văn hoá Việt, mỗi không gian là một cách ‘kể chuyện Việt’ theo ngôn ngữ thị giác riêng biệt.

Với KTS Trương Ngọc Sơn, kiến trúc còn là hành trình đánh thức những lớp ký ức sâu nhất của văn hoá Việt và đưa chúng trở lại đời sống thế hệ trẻ bằng ngôn ngữ của thời đại. Vì chỉ khi được kể bằng cách mới, văn hoá mới có thể đi tiếp bền bỉ, sống động và đầy tự hào.